Cilt Sanati Ile Ugrasan Ustalara Ne Ad Verilir?

Yazma ve basma eserlerin yapraklarının yıpranmaması ve dağılmaması için yapılan sert koruyucu kapağa cilt denir. Arapça “deri” anlamına gelen bu kelime, ciltçiliğin ana malzemesine işaret eder. İslam kitap sanatında ciltler birer sanat eseri olarak bezenir.

Ur’an-ı Kerim’in güzel bir hat ile yazılıp tezhiplenerek sanatlı bir cilt içinde saklanması adeta ibadet sayıldığından, öncelikle Kur’an, daha sonra da her türlü el yazmasının ciltlerine ayrı önem ve özen gösterilir. İlk Türk ciltleri 7. yüzyılda Uygur Türkleri tarafından yapılır. II. Mehmed (saltanatı 1451-1481) döneminde Osmanlı sarayında nakkaşhane, II.

Bayezid (saltanatı 1481-1512) zamanındaysa ciltçilik teşkilatı kurulur. Cilt işini yapan sanatçılara “mücellit” denir. Cildin malzemeleri arasında deri, mukavva, altın, boya, iplik bulunur. Ayrıca ebrû, katı’, kumaş ve değerli taşlar kullanılarak da cilt yapılabilir.

• Alıp, mühre, fırça, falçata, mengene, ıstaka gibi aletler de cildin yapımında kullanılır.
• Osmanlı mücellitleri cilt yapımında basma, kakma ve boyama olarak üç gruba ayrılan teknikler kullanırlardı.
• Malzemelerine göre ciltler deri, kumaş, ebrûlu, lake; süsleme tekniklerine göre, şemseli, zilbahar, yekşah, zerduz, çarkûşe olarak gruplandırılır.15.yüzyıl, Anadolu Selçuklu üslubundan Osmanlı cildine geçiş devridir.

İlk örneklerde geometrik süslemelerin yoğunluğu Anadolu Selçuklu etkisi olarak yorumlanır. Osmanlı cilt sanatının en önemli dönemlerin biri olan II. Mehmed devrinde ciltçilik alanındaki gelişmeler klasik döneme hazırlık niteliğindedir. II. Bayezid devrindeyse deri ciltlerin renkleri, yapımı ve bezemedeki işçiliğin kalitesi göz alıcıdır.

1. Şemseli, salbekli, köşebentli klasik kompozisyonda ciltler bordürlerle çevrelenir.
2. Türk ciltçiliği klasik şeklini I.
3. Süleyman (saltanatı 1520-1566) devrinde bulur.
4. Saz üslubunda bitkisel bezemeler, yaldızlanmış gömme şemse ve köşebentlerin yanı sıra, işleme kumaştan ciltler, manzara veya floral betimli ruganî (lake) ciltler bu dönemde görülür.

Ayrıca mücellit ile kuyum ustasının iş birliğinin muhteşem örnekleri olan değerli taş kakılmış (murassa) ciltler de yaygınlaşır.17. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunun gerilemesiyle birlikte ciltlerde de nitelik azalmaya başlar.18. yüzyılda ciltlere şükûfe üslubunda çiçek motifleri hâkim olur.

Ciltleme çeşitleri nelerdir?

Tel Dikiş: Özellikle dergi ve broşür ciltlemesinde kullanılan tel dikiş, bir araya getirilmiş formaların sırtlarının tel şeritlerle sabitlenmesi işlemidir. Özellikle dergi ve broşür ciltlemesinde kullanılan tel dikiş, bir araya getirilmiş formaların sırtlarının tel şeritlerle sabitlenmesi işlemidir.

İplik Dikiş: Kitap veya kataloğu oluşturan formaların iplik dikiş makinesinde alt alta gelecek şekilde dikilmesiyle elde edilen cilt çeşididir. En sağlam cilt yöntemi olarak kabul edilen iplik cilt, uzun süre kullanılacak ve çok sayfalı işler için idealdir. Amerikan Cilt: Sırttan tutkallı bir ciltleme tekniği olan Amerikan ciltte, sayfalar tutkalla birleştirilir.

Spiral Cilt: Föy haline getirilmiş sayfalarda spiral telinin geçebileceği deliklerin açılmasıyla yapılan spiral cilt, genellikle takvim, defter ve katalog gibi çalışmalarda tercih edilir. Ciltleme Yöntemleri Ciltleme; katlanmış kağıt tabakalarının formalar halinde toplanarak kitap, dergi, broşür gibi basılı malzemelere dönüştürülmesi işlemidir.

1. Ciltlemede değişik yöntemler kullanılabilir.
2. Yöntem seçiminde; uygulama kolaylığı, dayanıklılık, kullanışlılık ve maliyet gibi kriterler rol oynar.
3. Ciltleme işleminin ilk aşaması, basılı tabakaların formalar halinde katlanmasıdır.
4. Atlanan formalar toplanarak sıraya konur.
5. Harmanlama adı verilen bu işlem elle ya da makine ile yapılır.

Sıraya dizilen formalar değişik yöntemlerle ciltlenir. Bu yöntemler; telle dikiş, iplikle dikiş, tutkallama ve mekanik ciltleme olmak üzere dört grupta toplanır.a. Telle Dikiş Telle dikiş, iki şekilde uygulanır: a) Sırttan telle dikiş, b) Üstten telle dikiş.

Kullanılan kağıdın kalınlığı ve sayfa sayısı yöntem seçiminde büyük rol oynar. Sırttan Telle Dikiş: Dergi, broşür, bülten ve katalogların ciltlenmesinde, maliyeti düşük ve uygulaması en kolay olan sırttan telle dikiş yöntemi tercih edilir. Üzerlerine kapak geçirilen formalar; orta katlama yerlerinden açılır, sırt taraflarından telle zımbalanır ve daha sonra elektronik bıçaklarla üç kenarından tıraşlanır.

Tıraşlama işlemi, giyotin biçimli bıçaklarla üç defada ya da üç taraflı özel bıçaklarla bir defada gerçekleştirilir. Sayfaların tamamen açılarak kolay ve rahat bir okuma sağlaması, bu yöntemin en büyük avantajıdır. Sırttan telle dikiş yöntemiyle ciltlenen basılı malzemelerin kapakları, iç sayfalarda kullanılan kağıttan ya da farklı cins bir kağıttan yapılabilir.

Üstten Telle Dikiş: Sırttan tutturulamayacak kadar kalın kitap, dergi, makbuz, bloknot, fatura ve bilet koçanlarının biraraya getirilmesinde üstten telle dikiş yöntemi kullanılır. Kağıt destesi, ön yüzünden ve sırtın yaklaşık, mm içerisinden telle delinerek birbirlerine bağlanır. Üstten dikişin dezavantajı; sayfaların tamamen açılmasına olanak vermesidir.

İç sayfalara oranla daha kalın bir kağıttan seçilen kapak, dikiminden sonra formalara sırttan tutkallanarak yapıştırılır. Ciltlenen basılı malzeme daha sonra tıraşlanır. Okumayı kolaylaştırmak için, bu yöntemle ciltlenecek sayfaların iç marjları (yazı alanı ile sayfa kenarı arasındaki boşluk) biraz daha geniş tutulmalıdır.

Zencerek ne demek?

İPLİK – KUZU- ZENCEREK VE BORDÜR Tezhip sanatında kullanılan iplik, genişliği en çok 1 santimetreyi geçmeyen, iki kenarınde tahrir bulunan, cedvele bitişik ve iplik görünümünde çizilmiş ince renkli bir şerittir. Renkli olduğu gibi parlatılmış altın ile de boyanır.

• Sade görünüşüne rağmen eser içinde önemli görevleri bulunur.
• Bezemelerde sıkça kullanılan yardımcı elemanlardır.
• Arasuyunu renklendirmek ve biraz da inceltmek için, iç taraftan cedvele bitişik, aynı renkte, iki iplik çekildikten sonra arasına desen işlenir.
• Bilhassa zencerekli arasularına bu renkli iplikler pek yakışır.

Zemini boyanmış klasik tezhiplerin desen bitiminde sınır çizgisi, parlatılmış altınla belirlenir. Daha sonra ipliğe paralel çizilen kuzu ve işlenecek tığlar, desenin dış zeminle kaynaşmasını sağlar. Özellikle 16. yüzyıl klasik tezhibinde, desenin sınır çizgisi olarak cedvelin yerini alan altın iplikler, dendan denilen simetrili girinti ve çıkıntılarda mutlaka kullanılmıştır.

İpliğin bir başka görevi ise, desen içinde ayrılmış paftaların arasında başlayıcı unsur olmasıdır. Bu amaçla kullanılan iplik, iki paftanın zemin renginden farklı bir renk ile veya parlak altınla boyanarak bir paftadan diğerine uyumlu geçişi sağlar, desende bütünlüğü korur. Tezhip sanatında bu görevi yüklenen, iplikten başka dolantı rumi, bulut ve saz yolu yapraklar gibi başka motifler de vardır.

Fakat bunların arasında iplik, her şekle girebilen özelliği ile en çok kullanılandır.

Egemen Buldan